چگونه احترام بگذاریم؟

چنان که معلوم شد، کرامت و حرمت آدمی، به فضایل اخلاقی و تخلق به اخلاق خداوندی و اسما و صفات حسنای اوست. بنابراین باید کاری کرد که فضایل اخلاقی در ما بروز و ظهور کند تا از سوی دیگران از جمله خداوند و فرشتگان تکریم شده و مورد احترام باشیم.

اگر بخواهیم مورد احترام باشیم می‌بایست حرمت اموری را نگه داریم. این حرمت نگه داری، همان چیزی است که در قالب عمل به کارهای معروف و پسندیده و ترک کارهای زشت و ناپسند خودنمایی می‌کند. پس برای این که حرمت ما را نگه دارند، می‌بایست حرمت کسان یا چیزهایی را نگه داریم. مهمترین چیز در این وادی، حفظ حرمت الهی است. از این رو خداوند در آیاتی بر لزوم حفظ بزرگی و احترام او از سوی انسان‌ها تأکید کرده است. (انعام، آیه 108؛ فتح، آیه 9؛ رحمان، آیات 27 و 28؛ نوح، آیه 13؛ علق ، آیه 3) این بدان معناست که انسان می‌بایست با حفظ حرمت الهی و تکریم و تعظیم خداوندی، گام بزرگ تکریم و حرمت نگه داشتن خود را بردارد. این تکریم و حرمت نگه داری انسان از خدا، با تعظیم و تکریم خود شروع می‌شود. به این معنا که هر انسانی باید بداند که خداوند او را بزرگ داشته و به عنوان خلیفه برگزیده و متخلق به صفات و اسمای خود نموده است. پس کاری کند که این کرامت حفاظت شود و خدشه ای بدان وارد نشود و بر خلاف خداوند و اهداف آفرینش گام برندارد.

انسان‌های محترم و قابل احترام

از آنچه بیان شد، به روشنی معلوم می‌شود که علت تکریم و حرمت هر موجودی از جمله انسان، فضایل اخلاقی و خلق الهی آن چیز است. اینکه انسان در میان همه موجودات از حرمت و احترام برخوردار شد و خداوند او را بر موجودات دیگر برتری و فضیلت و کرامت بخشید، به سبب همین خلق الهی اوست که در او سرشته شده است.

البته در میان موجودات، ابلیس، به سبب تعلیل نادرست از علت تکریم، خود را شایسته آن مقام دانسته و خواستار تکریم و احترام شد؛ او با چنین توهمی خود را برتر از آن دانست که به دیگری تکریم نماید و حرمت نگه دارد.

در میان خود انسان‌ها نیز گاه چنین توهماتی رخ می‌دهد و از اینکه مورد تکریم قرار گرفته‌اند، دچار غرور می‌شوند (فجر، آیه 15) و گاه دیگر کرامت را در جایی دیگر می‌جویند و به جای اینکه بپذیرند که تخلق به فضایل اخلاقی و خلق الهی موجب تکریم و احترام می‌شود، کرامت را در مال دنیا و قدرت و ثروت می‌جویند و خواهان احترام و تکریم بر این اساس می‌شوند

خداوند با بیان چرایی تکریم و احترام نشان می‌دهد که اگر کسی بخواهد محترم باشد می‌بایست دنبال آن علت باشد.با نگاهی به مصادیق انسانی که از سوی خداوند تکریم شده و محترم دانسته شده‌اند می‌توان این چرایی را به دست آورد.

احترام و حرمت مقام حضرت آدم

هر چند که در این میان موجودی به نام ابلیس را کرامت حضرت آدم(ع) خوش نیامد و احترام و حرمت مقام ایشان را نگه نداشت و از سجده تکریم، احترام، اطاعت و خلافت سرباز زد (اسراء، آیات 61 و 62) ولی این ساز مخالف زدن ابلیس نه تنها از جایگاه آدم(ع) نکاست، بلکه موجب شد تا شخصیت پلید و سست بنیاد ابلیس روشن شده و او در میان فرشتگان ساحت قدس، رسوا شود و از مقام خود ساقط گردد و هبوط نماید. از این رو، گفته‌اند تکریم و احترام نگه داشتن بزرگان، خود بیانگر شخصیت و بزرگی احترام کننده است زیرا نشان می‌دهد که فضایل را می‌شناسد و برای فضایل ارزش قایل است. اما ابلیس با بی احترامی به حضرت آدم(ع) نشان داد که گوهرشناس نیست و قدر گوهر را نمی‌داند و کالای خزف خود را که مارج آتش است بر گوهر ارزشمند خلق الهی آدم(ع) که در وی به تعلیم اسمای دمیده شده، برتر می‌داند. (اعراف، آیه 12؛ حجر، آیه 33؛ ص، آیه 76)

انسان اخلاقی و کرامت انسانی

براساس آموزه‌های قرآنی، کرامت انسانی به سبب تخلق به اخلاق الهی است. خداوند گزارش می‌کند که صفات کمالی در همه انسان‌ها به شکل تعلیم اسمایی، سرشته شده و انسان‌ها می‌بایست با عمل به قوانین و احکامی آن را فعلیت بخشند و متخلق به اخلاق الهی شوند. راهی که انسان از طریق آن به خلق الهی دست می‌یابد، راه عبودیت است که بوسیله عقل و وحی تبیین شده است.

خداوند در آیاتی از جمله آیه70 سوره اسراء از کرامت انسان سخن به میان می‌آورد و در آیات دیگر علت این کرامت انسانی را دست یابی انسان به اسماء و صفات الهی می‌داند که توانایی و ظرفیت خدایی شدن را به او بخشیده است و بر همین اساس همه ما سوی الله از فرشتگان مقرب تا دیگر موجودات، سجده اطاعت بر او برده و در خدمت انسان درآمدند. (بقره، آیات30تا34)

سلام تحیت است برای صلح

کلمه"سلام"تحیتی است که گسترش صلح و سلامت و امنیت در بین دو نفر که به هم برمی خورند را اعلام می دارد، البته صلح و امنیتی که نسبت به دو طرف مساوی و برابراست و چون تحیت های جاهلیت قدیم و جدید علامت تذلل و خواری زیر دست نسبت به ما فوق نیست.

و اگر در روایات فرمودند که کوچکترها به بزرگترها سلام کنند، یا عده کم به عده زیادیا یک نفر به چند نفر، منافاتی با این مساوات ندارد، بلکه خواسته اند با این دستور خود حقوق رعایت شده باشد و بفهمانند که حتی در سلام کردن نیز حقوق را رعایت کنید.

آری اسلام هرگز حاضر نیست به امت خود دستوری دهد که لازمه اش لغو شدن حقوق وبی اعتبار شدن فضایل و مزایا باشد، بلکه به کسانی که فضیلتی را ندارند، دستور می دهدفضیلت صاحبان فضل را رعایت نموده، حق هر صاحب حقی را بدهند، بله به صاحب فضل اجازه نمی دهد که به فضل خود عجب بورزد، و به خاطر اینکه"مثلا پدر و یا مادر است و یاعالم و معلم است و یا سن و سال بیشتری دارد نسبت به فرزندان و مریدان و شاگردان و کوچکتران تکبر ورزیده، خود را طلبکار احترام آنان بداند و بدون جهت به مردم ستم کند و با این رفتارخود توازن بین اطراف مجتمع را بر هم زند.

روایاتی در باره آداب سلام کردن

روایاتی در باره آداب تحیت و روایاتی در باره شان نزول آیات گذشته

در مجمع البیان در ذیل آیه شریفه: "و اذا حییتم..."گفته: علی بن ابراهیم در تفسیرخود از امام باقر و امام صادق(علیهما السلام)روایت آورده که فرمودند: مراد از تحیت در آیه شریفه سلام و سایر کارهای خیر است، (16) (منظور این است که تنها رد سلام واجب نیست، هر احسانی دیگر که به مسلمان بشود مسلمان موظف است آن را تلافی کند."مترجم"

و در کافی به سند خود از سکونی روایت کرده که گفت: رسول خدا(ص)فرمود: سلام مستحب و رد آن واجب است. در همان کتاب به سند خود از جراح مدائنی از امام صادق(ع)روایت کرده که فرمود: کوچکتر به بزرگتر و رهگذر به کسی که ایستاده و عده کم به عده بسیار سلام می کند.

آیات کریمه قرآن در مورد سلام و تحیت

بطوری که از آیات کریمه قرآن استفاده می شود خدای تعالی کلمه سلام را تحیت خودش قرار داده است، به آیات زیر توجه فرمائید: "سلام علی نوح فی العالمین  ، "سلام علی ابراهیم  ، "سلام علی موسی و هرون"  ، "سلام علی آل یاسین" "سلام علی المرسلین  

و صریحا فرموده که سلام تحیت ملائکه است، توجه بفرمائید: "الذین تتوفیهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم" (13) ، "و الملائکة یدخلون علیهم من کل باب سلام علیکم"

و نیز فرموده: "تحیت اهل بهشت در بهشت سلام است: "و تحیتهم فیها سلام"، "لایسمعون فیها لغوا و لا تاثیما الا قیلا سلاما سلاما" (15)

تحیت یعنی سلام

قرآن می فرماید به مسلمانان نیز سلام بدهد و فرمود: "فاصفح عنهم و قل سلام فسوف یعلمون"

البته تحیت به کلمه"سلام"بطوری که از تاریخ و اشعار و سایر آثار جاهلیت بر می آید، در بین عرب جاهلیت معمول بوده، در کتاب"لسان العرب"آمده: که عرب جاهلیت چند جورتحیت داشتند، گاهی در برخورد با یکدیگر می گفتند: "انعم صباحا"، گاهی می گفتند:

"ابیت اللعن"و یا می گفتند: "سلام علیکم"، و کانه کلمه سوم علامت مسالمت است

تحیت

امت ها و اقوام با همه اختلافی که از حیث تمدن و توحش تقدم و تاخر دارند در این جهت اختلافی ندارند که هر یک در مجتمع خود تحیتی دارند، که هنگام برخورد با یکدیگر آن درود و تحیت را در بین خود رد و بدل می کنند، حال یا آن تحیت عبارت است از اشاره به سر ویا دست و یا برداشتن کلاه و یا چیز دیگر، که البته اختلاف عوامل در این اختلاف بی تاثیرنیست.

و اما اگر خواننده عزیز، در این تحیت ها که در بین امت ها به اشکال مختلف دائر است دقت کند، خواهد دید که همه آنها به نوعی خضوع و خواری و تذلل اشاره دارد، تذللی که زیر دست در برابر ما فوق خود و مطیع در برابر مطاعش و برده در برابر مولایش، اظهار می داردو سخن کوتاه اینکه تحیت کاشف از یک رسم طاغوتی و استکبار است که همواره در بین امت ها در دوره های توحش و غیر آن رائج بوده، هر چند که در هر دوره و در هر نقطه و در هرامتی شکلی بخصوص داشته، و به همین جهت است که هر جا تحیتی مشاهده می کنیم که تحیت از طرف مطیع و زیر دست و وضیع شروع و به مطاع و ما فوق و شریف ختم می شود

بی احترامی به دیگران

در صورت تداوم بی احترامی به دیگران که عدم حفظ حرمت و حریم خود است علائم مریضی روانی ظاهر میشود و این خود نشانه لزوم مداخله فردی متخصص برای رفع مشکل است آنچه اصول اولیه اخلاقی ( بخصوص اخلاق اسلامی ) و اجتماعی می طلبدحفظ حریم ارتباطی خود با دیگران است ما اجازه نداریم با کسی که چند دقیقه پیش از آشنایی با او نمی گذرد رابطه صمیمانه و دوستانه برقرار کنیم، اعتماد کورکورانه نتیجه ای جز شکست و ضرر ندارد بایستی در ارتباطات اجتماعی بدون دقت و موشکافی در امور دیگران، ظاهر و رفتار نزدیکان، همسایگان، همکاران و حتی رئیس و بالا دست و امر ده، رابطه ای صلح آمیز، آرام و بدون تنش و اضطراب و رنج دیده گی فراهم کنیم.